• img1

100χρονα

                          

ΝΕΟΦΥΤΕΙΟΣ ΑΣΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ: 1917-2017
100 ΧΡΟΝΙΑ ΖΩΗΣ… 100 ΧΡΟΝΙΑ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ

Της Πετρούλλας Τζωρτζή
Εκπαιδευτικού Δημοτικής Εκπαίδευσης

          Νεοφύτειος Αστική σχολή ή Α΄ Δημοτικό Σχολείο Πάφου. Το σχολείο που ανέθρεψε γενιές Παφίων και σ’ αυτό έχουν φοιτήσει παππούδες, παιδιά, εγγόνια, δισέγγονα, τρισέγγονα. Το σχολείο που παρέμεινε ανεξίτηλο στον χρόνο και στέκει ακόμη ως ένα αγέρωχο στολίδι στο κέντρο του Κτήματος Πάφου. Το σχολείο που κλείνει έναν αιώνα ζωής. 100 ολάκερα χρόνια. Το σχολείο που έχει συνδεθεί με την ιστορία της πατρίδας μας. Το σχολείο που έχει διατηρήσει αλώβητο το ελληνικό στοιχείο, την ελληνική γλώσσα και την ελληνική ιστορία, ενάντια σε κάθε ανθελληνική ενέργεια των Άγγλων. Το σχολείο που συνεχίζει να σφύζει από παιδικές φωνές και συνεχίζει αδιάκοπα κι απρόσκοπτα την αέναη προσφορά του. Κι όμως, σήμερα εν έτει 2018, 100 χρόνια μετά, είναι πράγματι τιμή μας να μαθαίνουμε, να ερευνούμε και να γράφουμε γι’ αυτή την τόσο βαρυσήμαντη ιστορία που φέρει μέσα του. Αυτή η ιστορία κληροδοτείται στις επόμενες γενιές ως μια τεράστια και βαθιά κληρονομιά, την οποία έχουμε τεράστιο χρέος να την εξιστορήσουμε στα παιδιά μας, ως μια βαρυσήμαντη παρακαταθήκη.

Αναδρομή στον χρόνο: Η αναγκαιότητα ανέγερσης σχολείου
          1840. Τουρκοκρατία στην Κύπρο και τα παιδιά μαθαίνουν γράμματα, το ψαλτήρι και την ανάγνωση από τον ιερέα της παλιάς εκκλησίας (οικονόμο Χρύσανθο) του Αγίου Κενδέα, σ’ ένα μικρό δωμάτιο εκεί στην εκκλησία. Πρόκειται για το Αρρεναγωγείο Κτήματος, που ιδρύθηκε το 1855 από τον Μητρoπολίτη Πάφου Χαρίτωνα (1828-1854). Εκεί χρησιμοποιείτο η αλληλοδιδακτική μέθοδος, όπου οι μεγαλύτεροι μάθαιναν στους μικρότερους, από τους λεγόμενους πρωτόσχολους (Μιχαηλίδη, 1989). Το σχολείο έπειτα μεταφέρεται στη μητρόπολη, υπό την επίβλεψη και δωρεά του μητροπολίτη Νεόφυτου. Στο σχολείο αυτό λειτούργησαν τέσσερις τάξεις δημοτικού σχολείου, οι οποίες μετέπειτα (1897) αυξήθηκαν σε έξι.
          Ωστόσο, όπως είχε καταγραφεί στην εφημερίδα «Αγών» της Πάφου, τα κτήρια θεωρήθηκαν ακατάλληλα για μαθητές, ενώ υπήρχε παράλληλα έλλειψη σωστών συνθηκών υγιεινής. «Οι διδάσκαλοι και οι μαθηταί στεγάζονται ήδη εν κτιρίοις, τα οποία μόνον κατ’ ευφημισμόν δύνανται να ονομασθώσι τοι αύτα, το δε Παρθεναγωγείον οριστικώς δύναταί τις να είπη, χωρίς κατ’ ελάχιστον να εκκλίνη της αληθείας, ότι είναι μία τρώγλη, εν η αδύνατον να βιώσωσιν άνθρωποι και μάλιστα τρυφεράς ηλικίας, χωρίς να διατρέχη τον έσχατον κίνδυνον ου μόνον η πολύτιμος υγεία, αλλά και αυτή η ύπαρξίς των» («Ανάγκη κτιρίων δια τα σχολεία», σε δύο άρθρα, 25 Νοεμβρίου και 2 Δεκεμβρίου 1906, εφημερίδα Αγών», Φυλακτού, 2012).
           Στο μεταξύ, στο γύρω διεθνές πολιτικό σκηνικό, μετά το τέλος του Ρωσο-τουρκικού πολέμου και την ήττα της Τουρκίας, με τη Συνθήκη της Κωνσταντινούπολης, το 1878, η Κύπρος παραχωρήθηκε από τους Οθωμανούς Τούρκους στους Άγγλους. Στην Κύπρο έχει ξεκινήσει πια η Αγγλοκρατία, η οποία έρχεται να επηρεάσει σε τεράστιο βαθμό τον τρόπο ζωής των κατοίκων και ειδικότερα ό,τι έχει να κάνει με την ελληνική γλώσσα και ταυτότητα του κυπριακού λαού.
      Εν μέσω, λοιπόν, Αγγλοκρατίας ήταν πια πασιφανής και αδήριτη η ανάγκη ανέγερσης ενός σχολείου, υπό το οποίο να στεγάζονται οι μαθητές και να πραγματοποιούν απρόσκοπτα το μάθημά τους σ’ ένα εκπαιδευτικό περιβάλλον. Η ιδέα πρωτοεκφράστηκε από τον τότε δήμαρχο Νεόφυτο Νικολαΐδη και σκόρπισε τεράστια χαρά στους τότε κατοίκους της Πάφου. Έτσι, σε συνεδρίαση της σχολικής επιτροπής Πάφου μαζί με τον Ν. Νικολαΐδη, Σπύρο Μαυρομάτη, Όμηρο Δημητριάδη, Φαίδων Ι. Ιωαννίδη, Παύλο Κυθραιώτη και Σ.Ι. Μαρκίδη (από εφημερίδα Πατρίς, Λευκωσία, 23 Ιουνίου 1915) αποφασίστηκε όπως ανεγερθεί άμεσα η σχολή.
          Χαρακτηριστικά δημοσιεύτηκαν τα πιο κάτω στις τοπικές εφημερίδες της Πάφου: 2 Δεκεμβρίου, 1906. «Εν τω παρελθόντι αριθμώ του Αγώνος αρκούντως απεδείξαμεν ότι το ζήτημα της ανεγέρσεως των Σχολείων ουδεμίαν επιδέχεται αναβολήν και πρέπει συντονωτάτην να επισπάσηται τη μέριμνα των πολιτών. Υπάρχει προσέτι και δωρεά εκ πεντήκοντα λιρών του κ. Νεόφυτου Νικολαΐδη, όστις έχει προ πολλού δηλώσει επισήμως εις την Επιτροπείαν των Σχολείων, ότι εις πρώτην ενέργεια της πόλεως προς οικοδομίαν Σχολείων έχει εις τη διάθεσίν της το ποσόν τούτο».

Η δωρεά του Νεόφυτου Νικολαΐδη
          Έτσι, η απόφαση είχε πια παρθεί κι άρχισε να παίρνει σάρκα και οστά. Ο τότε δήμαρχος Νεόφυτος Νικολαΐδης, τρέφοντας ιδιαίτερη αγάπη για την πόλη του, ανέλαβε όλα τα έξοδα ανέγερσης του πρώτου σχολείου που ιδρύθηκε στην Πάφο. «Εν συνεδριάσει της Επιτροπείας των Σχολείων Κτήματος ο εκ των μελών της Επιτροπείας αξιότιμος κ. Νεόφυτος Νικολαΐδης, δήμαρχος εδήλωσεν ότι λαμβάνων υπ’ όψει την επείγουσαν ανάγκην της ιδρύσεως σχολικών κτρίων εν τη ημετέρα πόλει και αποδίδων τα τροφεία εις τη γενέτειρα αυτού, εν η ποικιλοτρόπως ετιμήθη, αναλαμβάνει δι’ ιδίας δαπάνης ανίδρυσιν σχολικού κτιρίου προοριζομένου δι’ Αστικήν Σχολήν της πόλεως επί τη βάσει σχεδίου κατάλληλου, πληρούντος πάντα τους όρους υγιεινής. Πράττων το κατά δύναμιν υπέρ της αγαπητής μας πόλεως –προσέθηκεν ο κ. Νικολαΐδης – εύχομαι να ίδω εν προσεχεί μέλλοντι ουχί απλώς μιμητάς, αλλ’ ευεργέτας της πόλεως επωφελέστερους και γενναιοτέρους. Ο Πρόεδρος της Επιτροπής διά θερμοτάτων εκφράσεων επήνεσε τον ευεργέτην της πόλεως και ηυχήθη ν’ αποτελέση η ευγενής πράξις αυτού την απαρχήν και άλλων επίσης μεγάλων υπέρ της πόλεως και Επαρχίας ημών τοσούτω θεαρέστων δωρεών και ευεργεσιών» (Εν κτήματι Πάφου, 31 Μαρτίου 1915).

Τα εγκαίνια της Νεοφύτειου Αστικής Σχολής
          Το πανέμορφο και μεγαλοπρεπές νεοκλασικό κτίριο, με το τριγωνικό αέτωμα, του οποίου η πρόσοψη ομοιάζει τόσο πολύ στ’ αθηναϊκά κτίρια της χρυσής εποχής του Περικλή, είναι πια γεγονός. Πλέον δεσπόζει από τότε -στη μετέπειτα ονομασθείσα προς τιμή του- λεωφόρο Νεόφυτου Νικολαΐδη. Τα γραφόμενα του τότε παφίτικου Τύπου είναι χαρακτηριστικά για το πώς οι Πάφιοι υποδέχθηκαν το νέο οικοδόμημα στην πόλη τους.
          30 Ιανουαρίου 1918 (τοπική εφημερίδα Πάφου), γράφονται τα εξής: «Μετά λαμπρότης ετελέσθησαν της παρελθούσης Κυριακής τα εγκαίνια της Αστικής Σχολής (28 Ιανουαρίου 1918). Πολύ προ της ορισθείσης ώρας και οι δύο αίθουσαι οίτινες ήσαν λαμπρώς κεκοσμημένοι, υπερπληρώθησαν ασφυκτικώς κόσμου πάσης τάξεως και ηλικίας ως και οι διάδρομοι τον προαύλιον της Σχολής. Ομιλίες παρουσίασαν ο Μητροπολίτης Πάφου, ο κύριος Πασχάλης Πασχαλίδης, διευθυντής του Ημιγυμνασίου, ο διευθυντής της Νεοφύτειου σχολής κ. Λοϊζίδης και η διευθύντρια του Παρθεναγωγείου κυρία Κατίνα Αντωνιάδου. Και ούτω έληξεν η λαμπρά αυτή τελετή των εγκαινίων και η τελετή εσφραγίσθη διά του ελληνικού ύμνου και ο κ. Νεόφυτος Νικολαΐδης ως και οι νέοι δωρηταί συγκεκινημένοι και με τους οφθαλμούς πλήρεις δακρύων εδέχοντο τα συγχαρητήρια και τας ευχάς της κοινότητας».
          Μέχρι σήμερα, αν και γύρω από το σχολικό οικοδόμημα έχουν κτιστεί νέα κτίρια, όπως αυτά του δικαστηρίου και των κυβερνητικών γραφείων, η Α΄ Αστική Σχολή Πάφου ξεχωρίζει μέσα από τη μεγαλοπρέπεια και συνάμα απλότητα του άσπρου κτιρίου της, με τα θεόρατα παράθυρα και τις χαρακτηριστικές μεγάλες, ξύλινες πόρτες, οι οποίες αναπόδραστα σε καλούν να ταξιδέψεις μαζί τους σ’ άλλη εποχή με μία νότα νοσταλγίας.

Νεόφυτος Νικολαΐδης: Ο δήμαρχος-ευεργέτης της πόλης και η προτομή του


                                                 

      Μπαίνοντας κανείς από την κύρια είσοδο του δημοτικού σχολείου, θα πρωτοαντικρίσει την προτομή του ιδρυτή, δήμαρχου Νέοφυτου Νικολαΐδη. Στη βάση της προτομής αναγράφεται «ο θερμουργός πρωτοπόρος ιδρυτής τε και μέγας ευεργέτης της Σχολής ταύτης». Ο Νεόφυτος Νικολαΐδης γεννήθηκε το 1874 και πέθανε το 1941. Είχε διατελέσει δήμαρχος της Πάφου από το 1908-1920, αφήνοντας πίσω του βαρυσήμαντο έργο, ένα εξ αυτών το δημοτικό σχολείο. Την προτομή φιλοτέχνησε ο περίφημος Αθηναίος γλύπτης Μ. Τόμπρος.
          Γυρνώντας πίσω στον χρόνο, στις 25 Ιουνίου, του 1950, υπό τον τίτλο «Τ’ αποκαλυπτήρια της προτομής του ιδρυτού της Νεοφύτειου Σχολής και με την υπογραφή του εκτάκτου ανταποκριτή, δημοσιεύονται τα εξής στον τοπικό Τύπο: «Το απόγευμα της Κυριακής 25 Ιουνίου εγένετω ενταύθα εν μέσω πολυπληθούς συγκεντρώσεως η τελετή των αποκαλυπτηρίων της προτομής του ιδρυτού και μεγάλου ευεργέτου της Νεοφυτείου Αστικής Σχολής, αειμνήστου Νεοφύτου Νικολαΐδη. Την προτομήν, κεκαλυμμένην διά κυανολεύκου, απεκάλυψε ο Πρόεδρος της Σχολικής Εφορείας Πάφου κ. Ν. Νικολαΐδης δι’ εμπνευσμένης προσφωνήσεως. Ο Διευθυντής της Νεοφυτείου Αστικής Σχολής κ. Ν. Παπαξενοφώντος και ο Γυμνασιάρχης του Γυμνασίου Πάφου κ. Π.Σ Παυλίδης έπλεξαν το εγκώμιο του μεγάλου ευεργέτου. Κατά την τελετήν εψάλησαν άσματα και απηγγέλθησαν επίκαιρα ποιήματα. Την ωραίαν ταύτην τελετήν επέστεψεν ο Εθνικός Ύμνος». Αργότερα ο Νεόφυτος Νικολαΐδης θα τιμηθεί και θα παρασημοφορηθεί κι από την ελληνική κυβέρνηση για την προσφορά του στην παιδεία.

                                                                      

 

Από το Αρρεναγωγείο στο Παρθεναγωγείο

          Το σχολείο λειτουργεί αρχικά μέχρι το 1941 ως Αστική αρρένων. Αξίζει εδώ ν’ αναφερθεί ότι χρησιμοποιούνταν χωρίς διάκριση οι όροι «δημοτικό», αρρεναγωγείο», «αστική» και «Νεοφύτειος αστική» για να δηλώνεται το δημοτικό σχολείο αρρένων (Ιεροκηπιώτης, 2004). Από το 1941 έως το 1950 λειτουργεί ως Μεικτό, ενώ από το 1950-1957 έχει μετονομασθεί πια σε Πρότυπο Δημοτικό Κτήματος Πάφου. «Της εδόθη υπό των υπευθύνων αυτόν το νέο όνομα, διότι εκεί εφηρμόζονται νεώτεραι παιδαγωγικαί μέθοδοι διδασκαλίας και επραγματοποιούντο υποδειγματικαί διδασκαλίαι, ιδίως εις τη διδασκαλία της πρώτης ανάγνωσης». Από το 1957 μέχρι το 1968 το σχολείο μετατράπηκε σε Παρθεναγωγείο, την ίδια ώρα που το Δημήτρειο μετατράπηκε σε Αρρεναγωγείο. Από το σχολικό έτος 1968-1969 το Νεοφύτειο λειτούργησε ως κατώτερο μεικτό (Α΄ κύκλος), ενώ το Δημήτρειο σε ανώτερο μεικτό (Β΄ κύκλος). Από την 1η Σεπτεμβρίου 1984 τα σχολεία μετονομάσθηκαν σε Α΄ και Β΄ δημοτικό αντίστοιχα, τα οποία διατηρούν την ονομασία τους ως έχει μέχρι και σήμερα (Γεωργίου, 2015).
Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι στο παρόν κτίριο δεν έχουν γίνει αλλαγές και παραμένει όπως έχει αρχικά κτιστεί. Προστέθηκε μόνο μία αίθουσα διδασκαλίας. Το κτίριο έχει καταστεί διατηρητέο και σύμβολο υλικής πολιτιστικής κληρονομιάς στην Πάφο.

Αγγλοκρατία και αναλυτικά προγράμματα
          Εμφανής ήταν η επίδραση του αγγλικού στοιχείου στο ελληνοκυπριακό αναλυτικό πρόγραμμα της δημοτικής εκπαίδευσης. Άξιον αναφοράς είναι το γεγονός ότι πριν από το 1931 τα διδασκόμενα μαθήματα ήταν τα Θρησκευτικά, το Ευαγγέλιο, τα Ελληνικά, τα Μαθηματικά, η Ωδική, η Γυμναστική, η Ιχνογραφία, η Χειροτεχνία και στις πιο μεγάλες τάξεις Ιστορία-Γεωγραφία, Φυσική Ιστορία, Αγγλικά, Στοιχειώδης Επιστήμη, Γεωπονικά, που μετέπειτα αντικαταστάθηκε από τον Σχολικό Κήπο. Ωστόσο, μετά την επανάσταση των Οκτωβριανών του 1931, οι Άγγλοι στοχευμένα υποβάθμιζαν το μάθημα της Ελληνικής Ιστορίας, που πια συνδιδασκόταν με το μάθημα της Γεωγραφίας. Η Ελληνική και η Κυπριακή ιστορία διδάσκονταν πλέον ως μέρος της παγκόσμιας και ευρωπαϊκής ιστορίας και γεωγραφίας μαζί με την ιστορία και γεωγραφία των χωρών της Εγγύς Ανατολής (Δημόσιο Αρχείο Κύπρου, Φάκελος SA1: 1230/34, Γεωργίου, 2015). Η πιο πάνω κίνηση προκάλεσε τη δυσαρέσκεια της Εκκλησίας και εκφράστηκε έντονα μέσω του ελληνοκυπριακού Τύπου. Το μάθημα της Ιστορίας επαναφέρθηκε ως ξεχωριστό το 1949, μετά από απόφαση του Γραφείου Παιδείας.
          Παρόμοια προσπάθεια είχε γίνει και με το μάθημα των Ελληνικών, το οποίο είχε εισηγηθεί ο Άγγλος διευθυντής του Συμβουλίου Παιδείας όπως μειωθεί και αντικατασταθεί από το μάθημα των Αγγλικών. Ωστόσο, το 1935, σύμφωνα με τις πρόνοιες του Τροποποιητικού Νόμου περί Δημοτικής Εκπαιδεύσεως, το μάθημα των Αγγλικών εισήχθη μόνο στην Ε΄ και Στ΄ τάξη του δημοτικού σχολείου (Ιεροκηπιώτης, 2004). Στην Πάφο τ’ Αγγλικά διδάσκονταν μόνο στο κτήμα και σε μεγάλες κοινότητες όπως η Πέγεια, η Γεροσκήπου και η Πόλη Χρυσοχούς.
          Αξιοσημείωτο και άξιον αναφοράς είναι επίσης το γεγονός ότι μετά την εξέγερση του 1931, σύμφωνα με τον νόμο του 1933, ο Άγγλος κυβερνήτης είχε πάρει κι άλλες εξουσίες όπως να διορίζει, να μεταθέτει, ν’ απολύει δασκάλους, να καθορίζει τα αναλυτικά προγράμματα και τα διδακτικά βιβλία , ν’ αναλαμβάνει τις επιχορηγήσεις για την εκπαίδευση, να έχει τη λειτουργία και την επιθεώρηση των σχολείων υπό την ευθύνη του και να καθορίζει τις σχολικές αργίες (Φυλακτού, 2012). Αυτό το γεγονός ήταν καθοριστικό, για να ξεσηκωθούν οι μαθητές των σχολείων και να δώσουν τον δικό τους αγώνα στην ετεροκαθορισμένη εκπαίδευση που τους επιβαλλόταν.

Η συμβολή στον αγώνα ενάντια στην Αγγλοκρατία
          Μεγάλη ήταν η συμβολή της μαθητιώσας κοινότητας των δύο αστικών δημοτικών σχολείων και γυμνασίου του κτήματος Πάφου στον αγώνα κατά της Αγγλοκρατίας, καθώς πολλές φορές οι μαθητές απείχαν από τα μαθήματά τους κι έβγαιναν έξω στους δρόμους. Η απαγόρευση ανάρτησης της ελληνικής σημαίας, η απαγόρευση ανάκρουσης του ελληνικού εθνικού ύμνου, η μείωση των ωρών της ελληνικής ιστορίας, η εκμάθηση της αγγλικής γλώσσας εις βάρος της ελληνικής, μέσα στο πλαίσιο της γενικότερης ανθελληνικής πολιτικής των Άγγλων (Σπυριδάκις, 1952), προκαλούσαν έντονη δυσαρέσκεια ανάμεσα στους μαθητές όλων των ηλικιών, μικρούς και μεγάλους, οι οποίοι αντιστέκονταν με οποιονδήποτε τρόπο.

                            
          Η στάση των μαθητών δεν ήταν ανεχτή από το Επαρχιακό Γραφείο Παιδείας, το οποίο ήταν υπό αγγλική διοίκηση, και οποιαδήποτε γεγονότα αντίστασης τύγχαναν έντονης αποδοκιμασίας και επίπληξης. Ως εκ τούτου, το αυστηρό περιεχόμενο των εγκυκλίων που αποστέλλονταν στα σχολεία ήταν ιδιαίτερα χαρακτηριστικό. Ανατρέχοντας κανείς στις εγκυκλίους που απέστελλε ο W.B. Τudhope, o Άγγλος διευθυντής της παιδείας, θα εντοπίσει ειδική εγκύκλιο ημερομηνίας 29η Απριλίου 1957, υπό τον τίτλο «Ανύψωση ελληνικών σημαιών», παράγραφο 2, στην οποία αναφέρεται: «Επιθυμώ να καταστήσω σαφές ότι, εάν οιαδήποτε ξένη σημαία, οιουδήποτε τύπου, υψωθή επί σχολικών κτιρίων, ο διευθυντής του δημοτικού σχολείου οφείλει να διακόψη τα μαθήματα όλων των τάξεων και να στείλει τους μαθητάς εις τας οικίας των (Περσιάνη & Πολυβίου, 1992). Μάλιστα, δε, βάσει εγκυκλίου 2ης Ιουνίου 1936, τα σχολεία υποχρεώνονταν ν’ ανυψώσουν την αγγλική σημαία και να γιορτάσουν την επέτειο των γενεθλίων της Αυτού Μεγαλειότητος του βασιλέως Εδουάρδου Η΄».

            Κάπου, λοιπόν εδώ, κρύβεται η περήφανη και ηρωική ιστορία της Νεοφύτειου Αστικής Σχολής. Τα μικρά παιδιά ήταν τα πρώτα που αντιλαμβάνονταν στο σχολείο ότι τα ελληνικά σύμβολα, όπως η ελληνική σημαία και ο εθνικός ύμνος, τύγχαναν αποδοκιμασίας από την αγγλική κυβέρνηση, με αποτέλεσμα ν’ αρχίσουν ν’ αντιστέκονται έντονα με τον τρόπο που αυτά μπορούσαν και κατανοούσαν. Το συγκεκριμένο περιστατικό που σημειώθηκε στο σχολείο ήταν επί τούτου ιδιαίτερα χαρακτηριστικό και συνάμα τόσο ηρωικό. 20 Φεβρουαρίου 1957. «Χθες, δευτέραν ημέραν τας συζητήσεως του Κυπριακού εις τα Ηνωμένα Έθνη, εξεδηλώθη εκ νέου στάσις εργασίας και αποχή μαθητών από των σχολείων των. Καθ’ α μεταδίδει ο εν Πάφω ανταποκριτής μας η Νεοφύτειος Αστική Σχολή εκλείσθη κατόπιν αναρτήσεως Ελληνικής σημαίας επί του ιστού της».
          Στο παρόν στάδιο άξιον αναφοράς είναι το γεγονός ότι ο ήρωας Ευαγόρας Παλληκαρίδης υπήρξε για λίγο μαθητής της Νεοφύτειου Αστικής Σχολής (1950), το οποίο μας γεμίζει με ιδιαίτερη υπερηφάνεια.

          Τα χρόνια πέρασαν. Η Κύπρος γίνεται ανεξάρτητο κράτος το 1960. 14 χρόνια μετά, η αποφράδα μέρα της 20ης Ιουλίου και 14ης Αυγούστου 1974, αφήνει τις πληγές της σ’ όλο το νησί. Πολλοί ήταν οι πρόσφυγες που ήρθαν στην πόλη της Πάφου. Το σχολείο φιλοξένησε πολλά προσφυγόπουλα στο σχολείο, δίνοντάς τους την ευκαιρία να τελειώσουν τη στοιχειώδη τους εκπαίδευση, την οποία είχαν τόσο απάνθρωπα στερηθεί λόγω εισβολής και παράνομου διωγμού από τη γενέτειρά τους.

 

Πρότυπος Αστική Σχολή Κτήματος και το Ιακώβειο Γυμναστήριο
          Πολλές ήταν οι εκδηλώσεις που διοργανώνονταν και στις οποίες συμμετείχαν εκπαιδευτικοί και μαθητές της Νεοφύτειου Αστικής σχολής, καθώς το σχολείο αποτελούσε ένα λίκνο πολιτισμού σ’ όλη την πόλη και επαρχία της Πάφου. Εξ αυτών των εκδηλώσεων αποτελούσαν οι εκθέσεις ανθέων και τέχνης καθώς και συμμετοχή στ’ ανθεστήρια που διοργανώνονταν στην πόλη. Ταυτόχρονα διοργανώνονταν πολλές γυμναστικές επιδείξεις. «Το απόγευμα έγιναν εν τω Ιακωβείω Γυμναστηρίω Κτήματος αι γυμναστικαί επιδείξεις και αγώνες της προτύπου Αστικής Σχολής Κτήματος. Παρέστησαν ο Πανοσιολογιότατος Αρχιμανδρίτης της Ιεράς Μητροπόλεως Πάφου κ. Μάξιμος, ο Επιθεωρητής των Δημοτικών Σχολείων Πάφου κ. Χ. Παπαχαραλάμπους, ο Β. Διοικητής κ. Αναστασίου και πολύς κόσμος» (τοπική εφημερίδα, 16 Ιουνίου, 1954).

Σπουδαίοι εκπαιδευτικοί
          Η συμβολή της Νεοφύτειου Αστικής Σχολής στο μορφωτικό κομμάτι των Παφίων ήταν πράγματι τεράστια και καταλυτική. Τόσο η Νεοφύτειος Αστική Σχολή όσο και το Δημήτρειον Παρθεναγωγείον «επί πολλάς και συνεχείς δεκαετίας προσέφεραν και προσφέρουν γενναιοδώρως τους πνευματικούς καρπούς των εις τους ελληνόπαιδας της πολίχνης. Αι δύο αδελφαί Αστικαί σχολαί ελειτουργούσαν ευρύθμως και λίαν επιτυχώς και κατά τρόπον αποδοτικώτατον. Εστελεχούντο διαρκώς υπό πολυμαθών, ευσυνειδήτων και ακαμάτων διδασκάλων. Διεκρίνοντο προπάντων οι εκάστοτε διευθυνταί διά την παιδαγωγικήν και επαγγελματικήν αυτών κατάρτισιν (Γεωργίου, 2015).
Οι παλαιοί Πάφιοι θυμούνται χαρακτηριστικά μ’ ευγνωμοσύνη τον Λουκά Δ. Λοϊζίδη. Υπηρέτησε ως δάσκαλος της Αστικής Σχολής Κτήματος (Αστικής Αρρένων) για 14 χρόνια και για 23 χρόνια διευθυντής, από το 1902-1939. Όπως αναγράφεται χαρακτηριστικά στο αφιέρωμα της εφημερίδας Φιλελεύθερος, η λέξη δάσκαλος και διευθυντής ήταν συνυφασμένη με τ’ όνομα Λοϊζίδης. Τεράστιος αριθμός εκπαιδευτικών υπηρέτησε στην Αστική Σχολή Πάφου, αφήνοντας ο καθένας το δικό του παιδαγωγικό στίγμα στους μαθητές του. Εντοπίζοντας κανείς τα ονόματά τους στο αρχείο εκπαιδευτικών ή στο αρχείο φωτογραφιών, δεν μπορεί παρά να νιώσει σεβασμό και ευγνωμοσύνη προς το πρόσωπό τους. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι στο Νεοφύτειο έμαθαν τα πρώτα τους γράμματα οι πλείστοι Πάφιοι, επιφανείς προσωπικότητες της Πάφου καθώς και ολόκληρης της Κύπρου. Οι φωτογραφίες αυτών των αποφοίτων μιλούν από μόνες τους. Οι ασπρόμαυρες, καρό ποδιές των κοριτσιών με τον άσπρο κολάρο, τα κοντά παντελονάκια των αγοριών δημιουργούν εικόνες μια άλλης εποχής γεμάτες από νοσταλγία, βγαλμένες από το χρονοντούλαπο της ιστορίας. Πολλοί από αυτούς τους απόφοιτους, στέλλουν πια τα δικά τους παιδιά τους ως μαθητές, διατηρώντας έτσι αβίαστα την ιστορία αυτού του σχολείου πέρα για πέρα ζωντανή.

Ο πρώτος Σύνδεσμος Γονέων
          Κατά τη διάρκεια της έρευνας συχνή είναι η αναφορά στο έργο του Συνδέσμου Γονέων. Γράφεται χαρακτηριστικά στον τοπικό Τύπο: «Την πρωίαν της παρελθούσης Κυριακής συνεκροτήθη η πρώτη συγκέντρωσις γονέων των μαθητών της Προτύπου Αστικής Σχολής Κτήματος, κατά την οποία ωμίλησεν ο διευθυντής κ. Νίκος Παπαξενοφώντος. Εψάλησαν υπό της χορωδίας της Σχολής διάφορα άσματα και απηγγέλθησαν ποιήματα. Εξελέγησαν μέλη οι κ.κ. Παρασκευάς Ποζατζίδης, Ιωσήφ Χαραλάμπους, Τρισήλιος Φλεβοτομάς και αι κυρίαι Αμαρυλλίς Ποταμίτου, Λητώ Κουμίδου, Αφροδίτη Κεραμιδά και Ξένια Αναστασίου. Κατά την άνω συγκέντρωσιν παρέστησαν, μεταξύ άλλων, ο Πανοσιολογιότατος Ηγούμενος της Ιεράς Μονής Νεοφύτου κ. Λαυρέντιος και ο Δήμαρχος Πάφου κ. Ιακωβίδης (10 Δεκεμβρίου, 1953, από τοπική εφημερίδα Πάφου).

Δωρεά βιβλίων από δωρητές
          Το σχολείο μεγάλωσε γενιές Παφίων. Πολλοί από αυτούς προσέφεραν δωρεές δείχνοντας την εκτίμησή τους έμπρακτα προς το σχολείο τους. «Ο κ. Ηρόδοτος Κυριακίδης, Κύπριος από την Πάφο που διαμένει στην Αθήνα, προσέφερε μέσω του Γραφείου Μορφωτικών Υποθέσεων της Πρεσβείας μας στην Αθήνα, βιβλία αξίας 100 λιρών για το Α΄ Δημοτικό σχολείο Πάφου. Η προσφορά που γίνεται στη μνήμη των γονιών του κ. Κυριακίδη, Μενελάου και Πολυξένης θα επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο παραμονές της γιορτής των τριών Ιεραρχών. Το Υπουργείο Παιδείας εκφράζει και διά του τύπου θερμές ευχαριστίες προς τον δωρητή» (24 Φεβρουαρίου, 1986, από τοπική εφημερίδα Πάφου).

Αντί επιλόγου…
          Είναι πράγματι σπουδαίο να μελετά κανείς την ιστορία της πατρίδας του και της πόλης του, πόσο μάλλον όταν αυτή κρύβεται σ’ ένα εκπαιδευτικό οικοδόμημα που διαπλάθει προσωπικότητες εδώ και 100 χρόνια. Το ταξίδι της έρευνας άξιζε και με το παραπάνω, καθώς κατά τη διάρκεια αυτού διαπιστώνει κανείς αβίαστα ότι η παιδεία έχει σταθεί πολύτιμος στυλοβάτης σε χαλεπούς καιρούς. Εκπαιδευτικοί και μαθητές συνέχιζαν να μαθαίνουν ελληνικά γράμματα και ελληνική ιστορία παρά τις πολιτικές αντιξοότητες και κατόρθωσαν διαμέσου των χρόνων να παραδώσουν στους νεότερους ένα κτίριο γεμάτο από βαριά κληρονομιά. Η ευθύνη όλων μας να εξιστορήσουμε στην παρούσα γενιά τι κρύβουν οι τοίχοι αυτού του σχολείου είναι πράγματι τεράστια.
          Κατά τη διάρκεια της έρευνας από διδακτικό προσωπικό, γονείς, μαθητές και πρώην απόφοιτους, έχουν φτάσει στα χέρια μας πολλές φωτογραφίες και τα μάτια μας έχουν αντικρίσει πολλά παιδικά πρόσωπα να χαμογελούν μπροστά στη φωτογραφική μηχανή (αρχικά ασπρόμαυρες και μετέπειτα έγχρωμες φωτογραφίες). Είχαν όλα ένα κοινό: το αθώο και τεράστιο χαμόγελό τους. Οι εκπαιδευτικοί ήταν περήφανοι δίπλα στους μαθητές τους
          Σκέψεις, αναπόφευκτα, περνούν από το δικό μας μυαλό, τι θα σκέφτονται άραγε οι επόμενες γενιές όταν θα πάρουν τις δικές μας φωτογραφίες στο μέλλον. Ιδιαίτερα συγκινητική ήταν η στιγμή όταν τα μάτια μας αντίκρισαν μια σπάνια φωτογραφία του Ευαγόρα Παλληκαρίδη σε ακροβατικές αθλοπαιδιές εκεί στο Ιακώβειο Γυμναστήριο.
        100 ολάκερα χρόνια ζωής λοιπόν! Χρόνια πολλά Α΄ δημοτικό Πάφου! Σου ευχόμαστε το ταξίδι σου να ΄ναι ακόμη πιο μακρινό, για να συνεχίζεις να διαπλάθεις ακόμη περισσότερες προσωπικότητες! Άλλωστε αυτή είναι η αξία της παιδείας και μάλιστα ενός σχολικού οικοδομήματος, η δια βίου διαπαιδαγώγηση του μυαλού και της ψυχής διαμέσου των χρόνων.


Ευχαριστίες:
*Ευχαριστούμε θερμά τον κ. Γιώργο Γεωργή, καθηγητή Ιστορίας του Πανεπιστημίου Νεάπολις και πρώην πρέσβη της Κύπρου στην Αθήνα για την παραχώρηση βιβλιογραφίας, αρχειακού υλικού και ανασκόπησης του παλαιού έντυπου Τύπου της Πάφου. Ευχαριστούμε επίσης τις κυρίες Ελένη Παπαδοπούλου και Μαρία Μιχαήλ από το πανεπιστήμιο Νεάπολις για τον χρόνο που διέθεσαν, ώστε να πραγματοποιηθεί η απαραίτητη ιστορική/αρχειακή έρευνα και να μπορέσουμε έτσι εκπαιδευτικοί και μαθητές να μελετήσουμε την τόσο πολύτιμη ιστορία του σχολείου μας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ:
Γεωργίου, Π. (2015). Ζωή και μνήμαι από την Πάφον του χθες. Λευκωσία: Εκδόσεις Επιφανίου (Γ΄ έκδοση).
Ιεροκηπιώτης, Κώστας, Γ. (2004). Η ελληνική εκπαίδευση στην επαρχία Πάφου (1878-1960). Συμβολή στην ιστορία της εκπαίδευσης της Κύπρου. Σειρά διδακτορικών διατριβών αρ. 5. Λευκωσία.
Ιστορικό Αρχείο Λεμεσού. Τοπικές εφημερίδες Πάφου
Μιχαηλίδη, Α. (1989). Πάφος. Το παλιό Κτήμα.
Περσιάνης, Π. & Πολυβίου, Π. (1992). Η Ιστορία της εκπαίδευσης στην Κύπρο. Λευκωσία: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου.
Σπυριδάκις Κ. (1952). Η Εκπαιδευτική Πολιτική της εν Κύπρω Αγγλικής Κυβερνήσεως [1878-1952], Λευκωσία.
Φιλελεύθερος. Βιβλιοθήκη (22 Φεβρουαρίου, 2011). Πάφος. Η ιστορία της πόλης μου. Νεοφύτειον: Το ιστορικό σχολείο που έδωσε τα φώτα της γνώσης στους πλείστους Παφίτες και στο οποίο υπηρέτησαν άξιοι εκπαιδευτικοί. Τεύχος 50. Λευκωσία.
Φυλακτού, Ανδρέας. (2012). Η εκπαίδευση στα χρόνια της Αγγλοκρατίας. Από την επετηρίδα της Κυπριακής Εταιρείας Ιστορικών Σπουδών, τόμος 10ος.